Chế biến phế phẩm tôm cá tra: Tiềm năng và thách thức
Sau loạt bài về chế biến phế phụ phẩm tôm và cá tra, chúng tôi xin cập nhật thông tin về tiềm năng, cơ hội và thách thức của lĩnh vực này, dựa trên kết quả điều tra công bố đầu năm 2024.

Tiềm năng
Đến năm 2030, sản lượng tôm nước lợ dự kiến đạt 1.300.000 tấn, và cá tra đạt 2.000.000 tấn. Phế phụ phẩm tôm sẽ là 650.000 tấn, tương đương giá trị 1.950 – 2.600 tỷ đồng (78 – 104 triệu USD). Phế phụ phẩm cá tra sẽ đạt 1.300.000 tấn, với giá trị 10.400 – 13.000 tỷ đồng (416 – 520 triệu USD).
Tiềm năng chế biến bao gồm:
- Thực phẩm từ đầu tôm: 490.000 tấn;
- Thịt vụn, dè và dạ dày cá tra: 100.000 tấn;
- Mỡ cá tra: 150.000 tấn;
- Thức ăn chăn nuôi từ vỏ tôm: 146.000 tấn;
- Đầu xương và nội tạng cá: 900.000 tấn/năm;
- Chitosan từ đầu vỏ tôm: 147.000 tấn;
- Da và bong bóng cá: 80.000 tấn.
Đầu tôm hiện bán thô với giá khoảng 2.000 đồng/kg. Chế biến thành bột tôm và muối tôm giá lên tới 100.000 đồng/kg. Chitosan có thể bán tới 400 – 500 USD/kg, và trong y tế lên tới 1.000 USD/kg. Hiện tại, đầu vỏ tôm chủ yếu chế biến khô, giá chỉ 30.000 – 40.000 đồng/kg. Cả nước mới có 1 – 2 cơ sở công nghiệp chế biến chitine và chitosan.
Phế phụ phẩm cá tra chủ yếu chế biến thành bột cá, với giá thấp. Đầu tư công nghệ chế biến cao cấp có thể tạo ra các sản phẩm giá trị như giò chả, gelatin, collagen, và dầu cá tinh chế. Các sản phẩm cao cấp mở rộng thị trường tiêu thụ và mang lại giá trị cao hơn nhiều.

Cơ hội
Tôm nước lợ và cá tra là hai lĩnh vực chính của ngành thủy sản Việt Nam. Việt Nam đã tham gia nhiều tổ chức quốc tế và ký 13 hiệp định thương mại tự do. Nhu cầu thủy sản toàn cầu, đặc biệt từ Trung Quốc, Mỹ và EU, ngày càng cao.
Thị trường nội địa ngày càng yêu cầu sản phẩm chế biến từ phế phụ phẩm với chất lượng cao. Công nghiệp hóa và hiện đại hóa thúc đẩy việc sử dụng sản phẩm chế biến từ phế phụ phẩm. Doanh nghiệp có cơ hội tiếp thu công nghệ tiên tiến và vốn đầu tư nước ngoài.
Việt Nam có trên 750 cơ sở công nghiệp chế biến thủy sản. Nhiều doanh nghiệp đã đầu tư công nghệ tiên tiến. Tái chế phế phụ phẩm nâng cao giá trị sản phẩm, giảm phát thải khí nhà kính, và bảo vệ môi trường. Đây là hướng tới một nền kinh tế xanh và bền vững.
Thách thức
Ngành chế biến phế phụ phẩm tôm và cá tra gặp nhiều thách thức. Quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, cơ sở hạ tầng yếu, và chi phí dịch vụ cao dẫn đến giá bán cao và hao hụt lớn. Các cơ sở chế biến phần lớn là nhỏ và vừa, thiếu vốn, công nghệ và nhân lực.
Phế phụ phẩm tôm và cá tra dễ hỏng và có khối lượng cồng kềnh, gây khó khăn trong bảo quản và vận chuyển. Giá sản phẩm biến động lớn và không ổn định. Tiêu chuẩn vệ sinh ngày càng cao và cạnh tranh từ công ty nước ngoài ngày càng gay gắt.
Biến đổi khí hậu là thách thức lớn nhất, ảnh hưởng đến sản xuất thủy sản và nguyên liệu chế biến. Tuy nhiên, nếu các thách thức này được giải quyết, ngành chế biến phế phụ phẩm có thể phát huy tiềm năng và đem lại lợi ích to lớn.